Βάσιμες προσδοκίες για χαλάρωση του κανόνα του χρέους καλλιεργεί πλέον η Αθήνα, αφού τόσο η πρόταση της Κομισιόν για αλλαγές των δημοσιονομικών κανόνων όσο και η αντίστοιχη πρόταση του ESM, παρά τις διαφορετικές προσεγγίσεις, συμφωνούν ότι το σημερινό σύμφωνο είναι ανεφάρμοστο και θα πρέπει να αλλάξει.
Το κρίσιμο σημείο για την Ελλάδα είναι να αλλάξει ο κανόνας που θέλει κάθε κράτος-μέλος με υψηλό χρέος να μειώνει το τρήμα που είναι πάνω από το ανώτερο αποδεκτό όριο του 60% του ΑΕΠ κατά 1/20 τον χρόνο. Για την Ελλάδα, η οποία στο τέλος του 2022 θα έχει χρέος 169,1% του ΑΕΠ, αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να μειώνει σε ετήσια βάση το χρέος κατά 5,5% του ΑΕΠ για μια 20ετία για να προσεγγίσει το ανώτατο αποδεκτό όριο χρέους του 60% του ΑΕΠ. Ο στόχος αυτός μπορεί να φαίνεται εύκολος αν κρίνει κανείς από την υποχώρηση του χρέους από το 206,3% του ΑΕΠ που έφτασε το 2020, όταν αυξήθηκε λόγω της πανδημίας, στο 161,3% του ΑΕΠ που αναμένεται να φτάσει στο τέλος του 2023 αφού η συνολική μείωση ξεπερνάει το 44% του ΑΕΠ αλλά δεν είναι. Η μεγάλη μείωση του χρέους οφείλεται αφενός στην ταχεία ανάκαμψη της οικονομίας με ανάπτυξη που έφτασε πέρσι το 8,3%, φέτος αναμένεται να ξεπεράσει το 6% και του χρόνου προβλέπεται στο 2% η οποία δεν αναμένεται να συνεχιστεί με τους ίδιους ρυθμούς και τα επόμενα χρόνια. Επίσης, στη μεγάλη μείωση του χρέους έχουμε για το 2022 και μάλλον και το 2023 ως “βοηθό” και τον υψηλό πληθωρισμό οποίος αυξάνει το ονομαστικό ΑΕΠ μειώνοντας ταχύτερα το χρέος. Σε έναν ορίζοντα 20 ετών πολλά μπορούν να προκύψουν και η ετήσια νόρμα για ετήσια μείωση του χρέους κατά 5,5% του ΑΕΠ μπορεί να επιτευχθεί με “θυσίες” δηλαδή περικοπών σε δαπάνες για κοινωνική πρόνοια ή επενδύσεις.
Το ίδιο πρόβλημα -αν και σε μικρότερο βαθμό- έχουν και η Ιταλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία οι οποίες έχουν δηλώσει ευθέως την πρόθεσή τους να υποστηρίξουν την αλλαγή του κανόνα του χρέους. Επίσης, και η Γαλλία, παρότι δεν αντιμετωπίζει πρόβλημα υπερχρέωσης, έχει ταχθεί και σε επίπεδο κυβέρνησης αλλά και σε τεχνοκρατικό επίπεδο ενάντια στο σημερινό Σύμφωνο Σταθερότητας ειδικά για τον κανόνα του χρέους. Το θετικό είναι ότι τα μηνύματα είναι προς το παρόν θετικά και από τη Γερμανία, την Ολλανδία και τις άλλες χώρες που υποστηρίζουν πεισματικά τη δημοσιονομική πειθαρχία. Διπλωματικές πηγές από τις Βρυξέλλες τόνιζαν ότι σε κάθε περίπτωση η αποδοχή της αλλαγής του κανόνα τους χρέους θα έχει ως αντάλλαγμα πολύ αυστηρή εποπτεία ειδικά τα κράτη-μέλη με χρέος μεγαλύτερο από το 100% του ΑΕΠ.
Οι προτάσεις των θεσμών
Το ανεφάρμοστο του κανόνα του 1/20 από το 2024, όταν, καλώς εχόντων των πραγμάτων, θα επανέλθουν οι δημοσιονομικοί κανόνες, έχουν πιστοποιήσει τόσο η Κομισιόν με την πρόταση που παρουσίασε μέσα στην εβδομάδα όσο και ο ESM έναν χρόνο νωρίτερα. Ωστόσο, σε ό,τι αφορά τις αλλαγές που θα πρέπει να γίνουν ο κάθε θεσμός προσεγγίζει το πρόβλημα με διαφορετική μέθοδο.
Ο ESM προτείνει την αύξηση του κριτηρίου του χρέους από 60% στο 100% του ΑΕΠ, διατήρηση του κανόνα της μείωσης του 1/20 και πρωτογενή πλεονάσματα για τις “υπερχρεωμένες” ώστε να γίνει πιο εύκολη η επίτευξή του.
Η Κομισιόν προτείνει την αντικατάσταση του κανόνα του 1/20 για το χρέος, με μεσοπρόθεσμα δημοσιονομικά σύμφωνα τα οποία θα συμφωνούνται με τα κράτη-μέλη, με συγκεκριμένους πιο άνετους στόχους, αλλά και πιο αυστηρή εποπτεία. Ωστόσο και οι δύο προτάσεις συγκλίνουν στο ότι βασικό κριτήριο για την αξιολόγηση της δημοσιονομικής πορείας του κάθε κράτους-μέλους θα είναι οι πρωτογενείς δαπάνες που καθορίζουν και το πρωτογενές ισοζύγιο. Με άλλα λόγια, βασική απαίτηση και των δύο προτάσεων είναι η επίτευξη πρωτογενών πλεονασμάτων σε περιόδους ανάπτυξης.
Συγκλίνουν, επίσης, στο σημείο ότι η ανάληψη συγκεκριμένων υποχρεώσεων για τη μείωση του χρέους θα εξαρτάται από μια χώρα-μέλος, όπως, π.χ., η Ελλάδα, η οποία θα πρέπει να λαμβάνει υπ’ όψιν τον οικονομικό της κύκλο. Αν η οικονομία βρίσκεται σε ύφεση και οι δύο προτάσεις θέλουν την παροχή κινήτρων με τη μορφή κοινοτικών πόρων.
Πρωτόκολλα έκτακτης ανάγκης
Η Κομισιόν κάνει ένα βήμα παραπέρα και προτείνει σε περιόδους κρίσεων, όπως αυτή του κορονοϊού και της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης, να ενεργοποιείται αυτόματα η ρήτρα συνολικής διαφυγής και να αναστέλλεται η επίτευξη του στόχου κάθε κράτους. Επίσης, ειδικά για τα κράτη όπως η Ελλάδα, τα οποία εφάρμοσαν προγράμματα οικονομικής διάσωσης (μνημόνια), αν κριθεί ότι δεν μπορούν να αποπληρώσουν τα δάνεια προς το επίσημο τομέα (δηλαδή τους ευρωπαϊκούς θεσμούς) να λαμβάνονται μέτρα για την ελάφρυνση του χρέους τους. Τη δέσμευση αυτή έχει εξασφαλίσει η Ελλάδα με τη συμφωνία για τη διευθέτηση του χρέους της το 2018. Ωστόσο, θα ισχυροποιηθεί σημαντικά αν ενταχθεί και επίσημα στους κοινούς ευρωπαϊκούς δημοσιονομικούς κανόνες. Σε μια πιο συντηρητική προσέγγιση ο ESM προτείνει αν μια χώρα βρεθεί σε στασιμότητα ή ύφεση να υπάρχει το περιθώριο οι στόχοι που έχουν τεθεί να παγώνουν μέχρι να ξεπεράσει το πρόβλημα και να επανέλθει σε τροχιά βιώσιμης ανάπτυξης.
Η ατζέντα της Ελλάδας
Στον διάλογο που ξεκινά το επόμενο διάστημα, η Ελλάδα εκτός από την αλλαγή στον κανόνα του χρέους, έχει στόχο να ανοίξει άλλα δύο θέματα. Το ένα αφορά την πιο ευνοϊκή αντιμετώπιση των αμυντικών δαπανών, ειδικά για τη χώρα μας η οποία υποχρεώνεται σε μεγάλες αμυντικές δαπάνες λόγω του κινδύνου που εγκυμονεί η επιθετική τακτική της Τουρκίας. Θα ζητήσει να μην εγγράφονται στο έλλειμμα οι δαπάνες για άμυνα που υπερβαίνουν τον μέσο όρο στην Ε.Ε. και υλοποιούνται όχι μόνο για να προστατέψουν τα σύνορά τους που αποτελούν ταυτόχρονα και σύνορα της Ε.Ε. Τη θέση αυτή υποστηρίζουν επίσης η Πολωνία, η Ρουμανία, η Τσεχία αλλά και τα δύο υποψήφια νέα μέλη του ΝΑΤΟ, η Σουηδία και η Φιλανδία. Όλες τους επικαλούνται ως κίνδυνο τη Ρωσία.
Σε ένα ευρύτερο γκρουπ περίπου 15 χωρών, η Ελλάδα θέλει να εξεταστεί και το καθεστώς των δαπανών που γίνονται για την ενεργειακή μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα στην πράσινη ενέργεια.
